Obejmując części metalowe olejem silnikowym, unika się ich wystawieniem na tlen, co z kolei unika ich utlenieniu przy wysokich temperaturach, zabezpieczając silnik przed korozją. Wolno doliczyć również do oleju inhibitory korozji. Wiele olej silnikowy ma też dodatki w postaci środków czyszczących oraz dyspergujących, żeby utrzymać silnik w czystości oraz zminimalizować tworzenie stałych związków tłuszczowych. Tarcie metalowych części tworzy, w sposób pewny, mikroskopijne cząsteczki metalu. Cząsteczki mogą przenieść się w oleju, powodując większą erozję i zużycie ruchomych części. Naturalnie by przefiltrować te cząsteczki istnieją filtry oleju. Pompa oleju, wyjście bądź pompa zębata napędzana silnikiem pojazdu absorbuje się przelewaniem oleju przez filtr. Są dwa rodzaje filtrów, o pełnym przepływie i rozdwojonym. Akcesoria do olejów silnikowych, takie jak przeciwkorozyjne, zmniejszają korozyjny wpływ oleju na elementy ruchome w silniku - sprawdź Uszlachetniacz do paliwa. Akcesoria przeciwutleniające, mają na celu zahamowanie procesu starzenia się oleju. Olej silnikowy tworzy powłokę izolującą ruchome części, które się obok siebie znajdują. W ten sposób zmniejsza się prostolinijny kontakt, zużycie i tworzenie się ciepła, chroniąc silnik. Dzięki godziwego przewodnictwa ciepła olej silnikowy, w momencie styku z gorącą powierzchnią, wchłania część ciepła, aby przemieścić go w inne miejsce, zwykle do powietrza czy też jakiegoś rodzaju odprowadnika. W silnikach benzynowych, górny pierścień kompresji może narazić olej silnikowy na temperatury rzędu 160 stopni Celsjusza. W silnikach wysokoprężnych, górnolotny pierścień ma okazję wystawić silnik na temperatury ponad 315 stopni Celsjusza.

Oleje silnikowe z lepszymi współczynnikami lepkości mniej się osłabiają w rozległych temperaturach. Trzeba zawsze zwracać uwagę na wskazanie lepkości, które znajduje się na opakowaniu każdego oleju silnikowego. Klasyfikacja Society of Automotive Engineers dzieli oleje silnikowe wedle 11 klas lepkości, 6 klas zimowych i 5 klas letnich. Są również oleje całoroczne, jakie muszą niemniej jednak spełnić kryteria letnie oraz zimowe.